© 2019 Instytut Bezpieczeństwa Społecznego 

www.radykalizacja.pl

radykalizacja.pl

Intensywny rozwój badań nad radykalizacją w ramach poszukiwania tzw. źródeł terroryzmu (root causes) nastąpił w odpowiedzi na ataki terrorystyczne w Madrycie (2004 r.) i w Londynie (2005 r.). Wcześniej w dość chaotyczny sposób domyślano się przyczyn i źródeł radykalizacji zakładając, że ostatecznym produktem tego procesu jest zaangażowanie w działalność terrorystyczną. Najlepszym obrazem stanu świadomości decydentów politycznych wobec problemu radykalizacji była debata międzynarodowa, która rozgorzała po zamachach z 11 września 2001 r. Prezentowano wówczas różne koncepcje „przyczyn” wydarzeń, jakie rozegrały się w Stanach Zjednoczonych (chociaż i tak chętniej podkreślano zbrodniczy i nieakceptowalny charakter tych ataków, niż angażowano się w dyskusję na temat ich źródeł). Również w środowisku akademickim nie było zgody co do całościowego modelu źródeł terroryzmu. Badacze opracowywali różne teorie, często oparte na ogólnych sformułowaniach, co utrudniało ich empiryczną weryfikację. Zarówno akademicy, jak i przedstawiciele rządów pomijali jednak jeden ważny krok – wsłuchanie się w wyjaśnienia samych terrorystów, oddających złożoność i wieloaspektowość procesu radykalizacji.

Uwagę na ten problem zwrócił jeden z czołowych badaczy terroryzmu i radykalizacji – Alex P. Schmid. Jego zdaniem, w wielu zachodnich kręgach rządowych badanie źródeł terroryzmu przez długi czas uważano za niepoprawne politycznie. „Wadą takiego ukłonu w stronę poprawności politycznej było to, że większość badań sponsorowanych przez rząd skupiała się głównie na „podatnej” młodzieży, która w jakiś sposób została „zradykalizowana” i zwerbowana przez organizacje terrorystyczne i zamieniona w morderców”. Takie mikro-poziomowe i skoncentrowane na osobie podejście odwraca uwagę od roli szerszego spektrum czynników, dlatego zdaniem Alexa P. Schmida przyczyn radykalizacji, które mogą prowadzić do terroryzmu, należy poszukiwać nie tylko na poziomie mikro, ale także na poziomie mezo i makro:

• Poziom mikro – poziom indywidualny, unikalny dla każdej jednostki i związany z jej podatnością na radykalny przekaz, obejmuje między innymi problemy związane z tożsamością, nieudaną integracją, uczuciem alienacji, marginalizacji, relatywną deprywację, upokorzenia…;
• Poziom mezo – poziom radykalnego środowiska – otoczenie społeczne o charakterze wspierającym i współuczestniczącym, stanowiące brakujące ogniwo pomiędzy organizacją terrorystyczną a grupą odniesienia podatną ze względu na poczucie niesprawiedliwości;
• Poziom makro – poziom rządu i środowiska w kraju i za granicą – obejmuje radykalizację opinii społecznej i partii politycznych, napięte relacje pomiędzy mniejszością a większością, braki społeczno-ekonomiczne całych grup społecznych, co może prowadzić do mobilizacji i radykalizacji osób niezadowolonych, niektórych działania mogą przybrać formę terroryzmu.

Każdy z trzech poziomów analizy może przybliżyć nas do odpowiedzi na pytanie o społeczno-psychologiczne przyczyny radykalizacji. Oczywiście nie ma jednego powodu, dla której dana osoba (czy nawet grupa) wkracza na ścieżkę radykalizacji. Jest to złożona mieszanka wewnętrznych i zewnętrznych czynników przyciągających i popychających. A. P. Schmid we współczesnych badaniach nad radykalizacją obserwuje jednak tendencję wyłącznego skupienia się na poziomie mikro, czyli poziomie osoby podatnej, zamiast szerszego spojrzenia również w oparciu o poziom mezo (środowiska radykalnego) i poziom makro (społeczeństwa, państwa i systemu międzynarodowego).

Opracowano na podstawie:

A. P. Schmid, Radicalisation, De-Radicalisation, Counter-Radicalisation: A Conceptual Discussion and Literature Review, International Centre for Counter-Terrorism, Hague 2013.

Aleksandra Tołczyk

Inne artykuły: