© 2019 Instytut Bezpieczeństwa Społecznego 

www.radykalizacja.pl

radykalizacja.pl

Problem radykalizacji młodzieży

Młodzież jest grupą szczególnie narażoną na wpływ ekstremistycznych ideologii. Na przestrzeni ostatnich lat na obszarze Unii Europejskiej i Wielkiej Brytanii miały miejsce ataki terrorystyczne, w które zaangażowani byli młodzi ludzie, często nastolatkowie [1]. O ich podatności na radykalny przekaz decyduje kombinacja czynników przyciągających i popychających, uzupełniona o stany, potrzeby, dylematy czy odczucia charakterystyczne dla wieku młodzieńczego, takie jak poszukiwanie własnej drogi życiowej, bunt młodzieńczy okresu dojrzewania, zaufanie niewłaściwym „autorytetom”. Współcześnie największym kanałem produkcji i dystrybucji ekstremistycznych treści jest Internet, za pośrednictwem którego młodzi ludzi mogą mieć kontakt z propagandą skrajnych ugrupowań, a nawet znaleźć się pod ich indoktrynacją.

Sektor edukacji a walka z radykalizacją

Aby uchronić młodych ludzi przed szkodliwym wpływem ekstremistycznych treści i stojącymi za nimi ugrupowaniami, niezwykle istotna jest umiejętność wykrywania wczesnych sygnałów mogących świadczyć o radykalizacji. Socjalizacja do ekstremizmu jest bowiem złożonym procesem, na który składa się szereg decyzji podejmowanych przez jednostkę. Proces ten im dalej postępuje – tym trudniej jest go zatrzymać lub doprowadzić do jego cofnięcia [2]. Dlatego też osoby z najbliższego otoczenia dzieci i młodzieży powinny być wyposażone w wiedzę i być świadomymi swojej roli w walce z radykalizacją.

Jak wynika z raportu przygotowanego przez Radicalisation Awareness Network*, większość państw członkowskich Unii Europejskiej posiadających strategie przeciwdziałania/walki z ekstremizmem (P/CVE) odwołuje się w nich do sektora edukacji, czyniąc z nauczycieli „praktyków pierwszej linii” (frontline practitioners) lub partnerów społecznych zaangażowanych we współpracę z innymi instytucjami, organami, służbami [3]. Dlatego też Ministerstwa Edukacji bardzo często widnieją na listach ministerstw właściwych ds. przeciwdziałania terroryzmowi.

Brytyjska strategia przeciwdziałania radykalizacji

Strategia Prevent (The Prevent Strategy) opublikowana przez brytyjski rząd w 2011 roku jest częścią krajowej strategii antyterrorystycznej CONTEST (The United Kingdom’s Strategy for Countering International Terrorism), która obejmuje 4 filary (4P):

1. PREVENT (zapobieganie) – ochrona osób podatnych przed zaangażowaniem i wspieraniem terroryzmu – zapobieganie radykalizacji;
2. PURSUE (ściganie) – ściganie terrorystów;
3. PROTECT (ochrona) – ochrona ludzi i obiektów przed skutkami ataków terrorystycznych;
4. PREPARE (przygotowanie) – zdolność do reagowania w przypadku wystąpienia ataku terrorystycznego.

Celem Strategii Prevent jest zatem przeciwdziałanie radykalizacji ludzi zmierzającej do zaangażowania w działalność terrorystyczną lub jej wspierania. Odwołuje się ona do wszystkich form terroryzmu – zarówno motywowanego radykalnym islamem, jak i ideologiami skrajnie prawicowymi. Strategia opiera się na trzech celach:

1. reagowanie na wyzwania ideologiczne, jakie niesie za sobą terroryzm oraz na zagrożenie ze strony osób go promujących,
2. zapobieganie „wciąganiu ludzi” w działalność terrorystyczną i zapewnienie im odpowiedniego wsparcia,
3. współpraca z sektorami i instytucjami, w których występuje ryzyko radykalizacji [4].

The Prevent Duty

Od 2015 roku brytyjskie szkoły (i inne wyszczególnione podmioty z sektora edukacji) mają obowiązek wykonywania swoich funkcji z uwzględnieniem „potrzeby zapobiegania angażowaniu się ludzi w terroryzm (prevent people from being drawn into terrorism) – muszą one realizować tzw. The Prevent Duty [5]. Obowiązek ten został wprowadzony za pośrednictwem ustawy antyterrorystycznej – Counter-Terrorism and Security Act 2015, której załącznik 6 zawiera wykaz „określonych organów” („specified authorities”), zobligowanych do włączenia się w działania prewencyjne. Oprócz szkół są to m.in. podmioty z sektora zdrowia, więzienia. Ustawodawca wyposażył te instytucje w wytyczne, w oparciu na których obowiązek ma być realizowany.

Istota The Prevent Duty w sektorze edukacji

W brytyjskim rozumieniu ochrona dzieci przed ryzykiem radykalizacji postrzegana jest jako część szerszych obowiązków szkół związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa i ma podobny charakter do ochrony dzieci przed innymi zagrożeniami, takimi jak narkomania, wykorzystywanie seksualne, zaniedbanie ze strony rodziców i opiekunów. Szkoła ma być bezpiecznym miejscem dla wymiany poglądów oraz rozwijania wiedzy i umiejętności powalających zrozumieć zagrożenia związane z terroryzmem. Oznacza to, że szkoła nie powinna unikać kontrowersyjnych tematów, a uczyć kwestionowania poglądów i argumentów charakterystycznych dla ekstremistów.

Ocena ryzyka. Szkoły mają istotne znaczenie w identyfikacji zagrożeń w danym kontekście lokalnym. Z przygotowanych przez rząd brytyjski wytycznych jasno wynika, że od szkół i placówek opieki nad dziećmi oczekuje się oceny ryzyka "wciągnięcia" dzieci w terroryzm i radykalizacji ich poglądów. Realizacja tego obowiązku wymaga zatem od personelu szkół umiejętności identyfikowania dzieci i młodzieży, mogącej wykazywać się podatnością na radykalizację, a także wiedzy co zrobić, gdy osoby takie zostaną zidentyfikowane. Szczególny nacisk kładzie się na świadomość zwiększonego ryzyka radykalizacji dzieci i młodzieży za pośrednictwem Internetu.

-----------------------------------------------------------------------------------

„Nawet bardzo małe dzieci mogą być podatne na radykalizację ze strony innych ludzi, czy to w rodzinie, czy poza nią, i przejawiać niepokojące zachowania. The Prevent Duty nie wymaga od nauczycieli ani opiekunów dzieci niepotrzebnej ingerencji w życie rodzinne, ale tak jak w przypadku każdego innego ryzyka zagrażającego bezpieczeństwu, muszą oni podejmować działania, gdy zauważą niepokojące zachowanie” [6].

-----------------------------------------------------------------------------------

Współpraca w ramach partnerstwa. The Prevent Duty opiera się na ścisłej współpracy partnerów lokalnych. Koordynacją ich działań zajmują się Lokalne Rady ds. Ochrony Dzieci (Local Safeguarding Children Boards). Szkoły powinny zatem współpracować z lokalnymi instytucjami i organizacjami. Wsparcie w realizacji The Prevent Duty może zapewnić szkołom przede wszystkim lokalna policja, a także organizacje społeczne. Oczywiście równie ważne miejsce w całym systemie zajmują rodzice i opiekunowie dzieci i młodzieży.

Promowanie brytyjskich wartości. Uodpornianie dzieci i młodzieży na radykalizację realizuje się m.in. poprzez „aktywne promowanie” podstawowych wartości przyświecających społeczeństwu brytyjskiemu, takich jak demokracja, praworządność, wolność jednostki oraz wzajemny szacunek i tolerancja dla osób wyznających różne wyznania i przekonania. Ogólnie oznacza to, że działania szkół brytyjskich powinny zmierzać do wyposażenia uczniów w wiedzę:

• w jaki sposób obywatele mogą wpływać na podejmowanie decyzji w państwie demokratycznym;
• w jaki sposób chroniona jest wolność wyznania i przekonań i zrozumienie znaczenia tej wolności;
• na temat akceptacji i tolerancji ludzi wyznających różne wyznania i przekonania (lub ich nie posiadających) oraz wpojenie uczniom, że osoby te nie powinny być celem krzywdzących lub dyskryminujących zachowań
• na temat znaczenia rozpoznawania i zwalczania dyskryminacji [7].

Educate Against Hate

Educate Against Hate jest internetową bazą wiedzy opracowaną przez brytyjski Home Office i Departament Edukacji, wspierającą nauczycieli w realizowaniu The Prevent Duty. Baza podzielona jest na 3 moduły: nauczyciele, rodzice, zarządzający szkołami.

W module opracowanym dla nauczycieli dostępne są m.in. wszelkie niezbędne informacje nt. The Prevent Duty (ustawodawstwo, wytyczne), materiały do wykorzystania w trakcie zajęć w szkole dopasowane do różnych grup wiekowych, odpowiedzi na pytania mogące nurtować nauczycieli (np. Co zrobić, jeśli mam obawy względem ucznia?). 

* Raport opracowano, gdy Wielka Brytania była jeszcze państwem członkowskich Unii Europejskiej (2019).

Opracowano na podstawie:

[1] Aiello E., Puigvert L., Schubert T., Preventing Violent Radicalization of Youth Through Dialogic Evidence-based Policies, „International Sociology”, 2018, nr 44, s. 436.

[2] Por. Moghaddam F., The Staircase to Terrorism. A Psychological Exploration, „American Psychologist”, 2005, nr 60, s. 161-169. 

[3] Radicalisation Awareness Network, Education and radicalisation prevention: Different ways governments can support schools and teachers in preventing/countering violent extremism, 2019, dostępny online (20.02.2021).  

[4] The Prevent Strategy 2011, dostępny online (21.02.2021), s. 7. 

[5] Section 26, Counter-Terrorism and Security Act 2015, dostępny online (20.02.2021). 

[6] The Prevent duty. Departmental advice for schools and childcare providers, dostępny online (21.02.2021), s. 7. 

[7] Guidance: Promoting fundamental British values as part of SMSC in schools, dostępny online (21.02.2021). 

Aleksandra Tołczyk 
 

Inne artykuły: